Setna rocznica śmierci Promyka  –  8 lipca 2008 

PRZYPISY

I. OBJAŚNIENIA

Argument — dowód w rozumowaniu,

Astronomiczna cyfra — bardzo wielka, taka, jakich używają astro­nomowie przy obliczaniu odległości gwiazd.

Autonomia — zakres praw i swobód politycznych, nadawany krajowi nie posiadającemu pełnej niezależności politycznej.

Biali — Czerwoni— dwa stronnictwa istniejące przed powstaniem 1863 roku i podczas jego trwania.

Brzeziński Mieczysław — 1858—1911. Przyrodnik, działacz społeczny i popularyzator wiedzy. Gorący rzecznik oświaty, szerokich mas ludowych. Towarzysz pracy Promyka w okresie Tow, Ośw, Narod. Długoletni redaktor „Zorzy" i autor szeregu książek popularnych głównie z zakresu przyrody.

F razes, deklamacja — słowa puste bez treści.

Geologia — nauka o budowie ziemi.

Higiena — nauka o czystości i zdrowiu.

Hirszfeld Bolesław — 1859—1899. Studia przyrodnicze w Warszawie i w Zurichu. Wybitny działacz oświatowy i społeczny na terenie War­szawy.

Kalku1ować — rachować.

Kaszta — używana w drukarniach płaska skrzynia z przegródkami. W każdej przegródce leżą czcionki innej litery.

Katechetycznie — w postaci pytań i odpowiedzi.

Kochanowski Jan" — 1530—1584 Pierwszy prawdziwie wielki poeta polski. Kształcił się w Krakowie, potem we Włoszech. Najsławniejsze z dzieł: „Odprawa posłów greckich''. „Treny", „Psałterz Dawidowy".

Koncesja — pozwolenie władz.

Konfederacja barska — pierwsze powstanie polskie z lat 1768—1772 przeciwko mieszaniu się Rosji w wewnętrzne sprawy Polski.

Krytyka tendencyjna — prowadzona w narzuconym z góry kierunku.

Lektor — nauczyciel języków.

Mamona — pieniądze

Mantyctwo — skłonność do zrzędzenia,

Mekka — miasto w Arabii słynne z pamiątek po proroku Mahomecie. Do Mekki pielgrzymują rokrocznie setki tysięcy mahometan z całego świata.

Myto — oplata drogowa w dawnej Polsce... Jest .przysłowie „za twoje myto jeszcze cię obito", używane w wypadkach, gdy kogoś za jego usługę spotka niewdzięczność.

Neologizm — nowoutworzona forma językowa.

Pedagogiczne — nauczycielskie, zajmujące się sprawami nauczania i wychowania.

Periodyczne pismo — ukazujące się w stałych odstępach czasu, tygodniowych, miesięcznych itd.

Pławiński Józef — 1854—1880. Jeden z twórców socjalizmu polskiego. Aresztowany w r. 1878, osadzony w cytadeli warszawskiej redaguję tu „Głos więźnia". Skazany na bezterminowe osiedlenie na Syberii, umiera w drodze na zsyłkę.

Pławiński Kazimierz — brat poprzedniego i towarzysz w pracy ideowej. Aresztowany w r. 1878 przebył w więzieniu z przerwami do r. 1881. W r. 1882 przyjęty na uniwersytet, niebawem wydalony na skutek zatargu młodzieży z osławionym kuratorem, Apuchtinem. Wyjeżdża na studia do Genewy, ale nie ukończywszy ich umiera.

Potocki Antoni — ur. 1867. Pisarz, krytyk i historyk literatury: Napisał książkę o polskiej literaturze współczesnej i szereg studiów o poszczególnych pisarzach.

Pozytywizm — kierunek umysłowy, który rozwinął się w Polsce po po­wstaniu 1863 r. Przeciwstawiał się on ruchom rewolucyjnym, głosząc hasła tzw. pracy organicznej, podnoszenia dobrobytu i kultury kraju.

Propagator — człowiek prowadzący propagandę, czyli namawiający do czegoś. (Błąd w tym zdaniu polega na wadliwym ustawieniu wyrazów. Prawidłowo po polsku powiedzieć trzeba: „...zasad pedagogicznych; do których propagatorów śmiałem się zaliczyć.)...

Protektor — opiekun.

Radykalna — rewolucyjny, zmierzający do zasadniczych, gwałtownych zmian i przewrotów.

Reński — pieniądz austriacki.

Statystyka — sposób liczbowego traktowania zjawisk życiowych, np. ruchu ludności w miastach lub towarów wywożonych poza granice kraju.

Sukcesor — spadkobierca.

Symbol — znak, hasło.

Sympatyk — przyjaciel, człowiek sprzyjający, okazujący życzliwość.

Szkoła Główna — uniwersytet polski czynny w Warszawie w latach 1861—1867.

Szymański Adam — 1852—1918. Pisarz. Długoletni sybirak (1877—1894), autor „Szkiców". Redaktor i wydawca czasopisma „Reforma Szkolna".

Węzeł gordyjski — legendarny węzeł, którego rozwiązanie miało zape­wnić temu, kto go dokona, panowanie nad Azją. Aleksander Macedoński po kilku bezowocnych próbach rozwiązania przeciął węzeł mieczem i... zdobył Azję. Powiedzenia tego używa się na oznaczenie sytuacji, kiedy w trudnej sprawie zostaje powzięta szybka i ostateczna decyzja.

Witkiewicz Stanisław — 1851—1915. Artysta malarz, literat, krytyk. Autor „Na przełęczy". Studia malarskie w Petersburgu i w Monachium. Pod koniec życia mieszkał stale w Zakopanem, pracował nad rozwojem stylu zakopiańskiego.

Wizerunek — obraz, portret.

Wojna Krymska — 1854—1855, toczona przez Rosję z Turcją, której pomagały państwa zachodnie. Francja, Anglia i Piemont.

Za1iwski Józef — oficer polski, emigrant po powstaniu listopadowym, który w dwa lata później, w roku 1833, usiłował wzniecić ponownie powstanie. Partyzantka jego skończyła się rychło klęską.

Zaprawa fizyczna — wyrobienie sportowe.

Zlikwidować — rozwiązać, przerwać, zniweczyć.

Zsolidaryzowanie — połączenie, uzgodnienie zapatrywań.

II. ŹRÓDŁA

Praca niniejsza została oparta w lwiej części na materiałach rękopiśmiennych i drukowanych, stanowiących bogatą spuściznę po Promyku i Redakcji „Gazety Świątecznej". Dzięki niezwykle uprzejmej i życzliwej: postawie Rodziny Promyka w osobach p. Wandy Konradowej Prószyńskiej, córki jej, pani Janiny Gulbinowej oraz zięcia, p. Stanisława Gulbina cała ta spuścizna została mi udostępniona.

Zachowały się tam pełne komplety roczników „Gazety Świątecznej", takież pełne komplety wydawnictw naukowych Promyka, olbrzymie ilości listów do redakcji i ogromny zbiór rękopisów, autografów, akt, notat, itp. dokumentów stanowiących bezpośrednie osobiste archiwum Promyka. Wśród nich kilka dokumentów o charakterze autobiograficznym.

Cennego materiału informacyjnego udzieliły mi wywiady przeprowadzone przeze mnie z ludźmi epoki, jak np. z pp. Stefanem Brzezińskim, Maksymilianem Miłguj Malinowskim, Janem Szymańskim, synem Adama, z wybitnym znawcą zagadnień oświatowych, p. Heleną Radlińską, prof. uniwersytetu łódzkiego itd.

Uzupełnieniem już tylko tych materiałów była literatura drukowana, bądź ogólna jak np. „Dzieje polskiej myśli politycznej" Feldmanna (Warszawa 1933), bądź bardziej szczegółowa, jak „Czerwona Warszawa przed ćwierć wiekiem" Józefa Dąbrowskiego (Grabca, Poznań 1925) itd.

III. FOTOGRAFIE

1. Konrad Prószyński (Promyk) w roku 1906

2. Fotografia zbiorowa pod dzwonnica, „Bernardyńską" w r. 1875. U góry od lewej: Józef Pławiński, Stanisław Witkiewicz — artysta malarz uczestnik powstania 1830 r., „czwartaka Konrad Prószyński, Stanisław Królikowski U dołu od lewej: Stanisław Pryfer (Priifer) — weterynarz, Władysław Rąbalski Kazimierz Pławiński, Leon Popławski — weterynarz, Lucjan Kreczmar, dr Antoni Puławski

Copyright © Kazimierz Konarski 1948